آداب خواب شدن از دیدگاه پیامبر اسلام (ص)

چرا ما باید رو به قبله بخوابیم؟

چرا میت را رو به قبله خاک میکنند؟

چرا وقتی طواف میکنیم باید خلاف عقربه های ساعت طواف کرد؟

چطور باید بخوابیم؟خواب سرد است یا گرم؟

خواب فیلوله و قیلوله چیست و چه آثاری دارد؟

در این مبحث این سوالات را بررسی میکنیم.

برخی از آداب خواب :

1- وضو گرفتن قبل از خواب و مسواک زدن :

بر مسلمان لازم است که به طریق سنت قبل از رفتن به بستر وضو بگیرد و دندان های خود را مسـواک زند و بهــداشت و نظافت را رعایت کند و همچنین طبابـت امـروزی به اثبات رسانده است که انسان باید بعد از صـرف غـذا و هنگام خواب دندان های خود را مسواک زند به علت اینکه لهاب غذا به گونه ای در کنار های دهـان و دندان ها باقـی می ماند و خواب شدن با چنین حالتی امکان از بین رفتن دندان ها و کرم زدن شان می شود .

2- بستر خواب قبل از هموار کردن باید تکان داده شود :

لازم است که بستر خواب را با پارچه ای بکشیم و آن را قبل از هموار کردن تکان بدهـیم تا شی کثیف و چیزی که باعـث آزار و اذیت انسان می گردد مانند حشرات روی بستر خواب نماند .

3- بر پهلوی راست باید خوابید :

بر پهلوی راست باید خوابید و این یکی از جمله معجزات رسول خدا‹ص› است که امروزه علم پزشکی ثابت کرده است که خواب بر پهلوی راست از پهلوی چپ ویا بر پشت خوابیدن بهتر است زیراکه قلب ومعده انسان به پهلوی چپ قرار دارند .

4- خواندن آیت الکرسی و سوره های ناس ، فلق ، اخلاص قبل از خواب :

[ آیت الکرسی ] و سوره های [ ناس ، فلق ، اخلاص ] هر کدام را باید سه مرتبه بخوانید سپس دست ها را جمع کرده و در آن دمیده آنها را بر سر و صورت خود بمالید و بدینگونه در آن همه شب در پناه الله تعالی خواهید بود .

5- دعای هنگام خواب باید خوانده شود :

یکی از دعاهای که از آنحضرت‹ص› نقل شده و در هـنگام خواب ایشان گاهـی اوقات آن را می خواندند این است که در حدیثی ارشاد فرمودند : [ اللهم باسمک اموت و احیا ] . ترجمه [ بارالها ! با نام تو می میرم و زنده می شوم ] .

و در روایات دیگری آمده است که قبل از خواب باید دو رکعت نماز بخـوانید ، اگر سوره مبارکه واقعه را حفظ دارید آنرا بخوانید واگر حفظ ندارید آن را از روی قرآنکریم بخوانید و همچنین در حدیثی وارد شده که هر کس شب قـبل از خواب سوره تبارک الذی را بخواند از عذاب قبر محفوظ می ماند و روایت شده که ابداً پاها بطرف قبله دراز نباشد چه در بیداری و چه در حال خواب ، به نیت نماز تهجد بخوابید و رُخ به قبله و بطوریکه دست راست زیر رخسار گـرفته و دست چپ به بالای ران گذاشته شود و حتـی در احادیث آمده است که آب پاک ، مسواک ، سرمه و شانه بالای رختخواب گذاشتن سنت است در حقیقت رسول خدا‹ص› آداب خواب را اینگونه به ما آموختند پس بر ما لازم است آنرا به مرحله اجراء قرار دهیم .

مرجع : کتب « سفارشات رسول اکرم ‹ص‹جلد دوم » و « اخلاق محمدی‹ص›»   

رسول اعظم حضرت محمد (ص) با تقسیم بندی خواب در اوقات مختلف روز و نامگذاری آن به انواع مختلف، خوابیدن در برخی اوقات روز را نهی کرده اند.
ایشان می فرمایند:
خواب بر هفت قسم است:
1- خواب غفلت:و آن خوابیدن در مجلس ذکر است 
2- خواب شقاوت :و آن خوابیدن در وقت صبح است
3- خواب عقوبت:و آن خواب در وقت نماز است
4- خواب لعنت:و آن خوابی است بعد از نماز صبح(در حالی که هنوز آفتاب طلوع نکرده است)
5- خواب راحت:آن خوابی است در وسط روز
6- خواب رخصت :و آن خوابی است که بعد از نماز عشاء باشد
7- خواب حسرت:و آن خواب در شب جمعه است(مواعظ العددیه ص321)

تدبیر خواب و بیداری

عواملی خارجی یا داخلی وجود دارند که در ساختار اخلاط و مزاج ما دخالت می کنند و موجب نگهداری سلامت ما و یا موجب از بین رفتن سلامت ما می شوند که به آن ها )

اسباب ضروریه یا سته ضروریه و یا اسباب سته می گویند که عبارتند از غذا و نوشیدنی ها، هوا، احتباس و دفع، خواب و بیداری، حرکت و سکون و نهایتاً اعراض نفسانی.
در طب سنتی برای هر یک از این شش مورد تدابیری توصیه شده است که در ذیل به برخی از تدابیر مربوط به خواب و بیداری اشاره می گردد:

 

1. بهترین وقت خوابیدن هنگامی است که هضم معدی انجام گرفته و غذا از فم معده عبور کرده باشد و خواب قبل از این زمان، موجب تمدد و نفخ و رویاهای ترسناک می‌شود.
2. بهترین ساعت خواب حدوداً از ساعت 10:30 شب تا 3:30 بامداد می باشد و بیدار ماندن در شب بسیار بد و سحرخیزی ممدوح و شایسته است بنابراین بهترین وقت برای قیام شب و به اصطلاح فقهی شب زنده داری با آنچه طب سنتی در مورد زمان خواب توصیه کرده است منطبق می باشد. وقتی سحر می شود و به صبح نزدیک می شویم، خواب در آن اوقات خاصیت دم زا دارد و تولید دم می کند لذا بیدار بودن در آن اوقات مورد تاکید است و فظیلت نماز شب نیز، نزدیک صبح بیشتر است. بنابراین بهترین زمان خواب بعد از پاسی از شب شروع می شود تا فجر اول، که این زمان را باید استراحت کنید و بخوابید و بعد از آن را می توانید بیدار باشید.
3. خوابیدن در حال گرسنگی باعث ضعف حرارت غریزی و لاغری بدن می‌‌شود. به همین دلیل، خواب بامداد نیز که دیگر غذای شب هضم یافته و معده خالی شده است مناسب نمی‌باشد.
4. خوابیدن در زمان بین الطلوعین ، هنگام اذان ظهر و هنگام غروب آفتاب مذموم بوده و نهی شده است.
5. خوابیدن در روز، خصوصاً در زمستان، باعث ایجاد بیماری‌های رطوبتی و نزله می‌گردد. تباهی رنگ چهره، سستی بدن، احساس کسالت و کاهش اشتها از دیگر عوارض خواب روزانه هستند.
6. خواب کوتاه قبل از اذان ظهر، قیلوله نام دارد و خوب است . خواب عصر بلغم زاست و خوب نیست افراد را خسته تر می کند.  افراد صفراوی فقط مجاز هستند قدری بعد از ناهار خوردن با فاصله بخوابند و با شکم خالی نخوابند تا رطوبت به بدنشان برگردد.
7. بیشترین ضرر خواب روز متوجه سرد مزاجان است.
8. خواب روز نمی‌تواند جایگزین خواب شب باشد و افرادی که به خواب روز عادت دارند باید به تدریج تغییر عادت دهند.
9. خوابیدن در آفتاب به علت تحریک اخلاط و صفرا سبب سنگینیِ دِماغ و سردرد می‌شود.
10. بیداری بیش از حد موجب از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز و احتراق اخلاط می‌شود.
11. خواب معتدل شش ساعت است و نباید از ده ساعت بیشتر باشد.
12. محل خواب هر شخص باید بر حسب مزاج هر شخص، از نظر حرارت و برودت در دمای مناسبی باشد.
13. لباس خواب هر شخص باید متناسب با مزاج شخص و فصل باشد.
14. خوابیدن در محل خیلی سفت موجب آسیب به عصب می‌شود.
15. خواب بر زمین سرد و نمناک می‌تواند زمینه ساز برخی بیماریها مثل استرخاء و درد پشت گردد.
16. مکان خواب باید در تاریکی مطلق باشد لذا استفاده از چراغ خواب در حالت طبیعی به هیچ وجه توصیه نمی شود.
17. در تابستان در زیر آسمان و فضای باز بخوابید و آسمان را نگاه کنید.

شیوه خوابیدن:

• بهتر است ابتدا برای مدتی به پهلوی راست و سپس به پهلوی چپ خوابید.
• شکل صحیح خوابیدن، حالت جنینی می باشد.
• خوابیدن رو به قبله باعث می گردد تا آهن در مغز نشست نکند و جلوی سکته مغزی را می گیرد.
• هنگام خوابیدن باید روی شکم را با روانداز مناسب پوشاند و گرم نگه داشت (باعث تجمع حرارت و هضم بهتر غذا می‌شود).
• به پشت خوابیدن به ‌علت تجمع ترشحات دِماغی بر منافذ مربوطه موجب عوارض متعدد مانند بی‌خوابی، کابوس، نزله، درد پشت و ... می‌شود.
• هیچ وقت طاقباز نخوابید چرا که تخلیه ترشحاتی که از مغز ما خارج می شود را مختل می کند و فرد را مستعد سکته می کند.
• هیچ وقت در معرض امواج الکترومغناطیسی گوشی موبایل و ...نخوابید. توصیه می شود گوشی تلفن همراه خود را در هنگام خواب، خاموش کرده یا از محل خواب دوره نمایید.

تذکر:
1-    توصیه می شود افرادی که خواب خوبی ندارند و مشکل بی خوابی دارند:
-     قبل از خواب دم کرده گل گل گاوزبان و سنبل الطیب میل نمایند. 
-    قبل از خواب در جای شلوغ  حضور داشته باشند و یک دفعه از آن مکان شلوغ خارج شوند و در مکانی تاریک و ساکت استراحت کنند.
-     شنیدن صدای آب، صدای باد در برگ درختان یا صدای موسیقی سنتی بسته نگار  نیز به آنها کمک می کند. 
-    برای داشتن خواب آرام، نوشیدن دم کرده بهار نارنج بعد از خنک شدن، یک دو ساعت قبل از خواب نیز نافع است. همچنین قرار دادن دستمال معطر با گلاب در کنار بینی توصیه شده است.
2-    خواب زیاد ناشی از افزایش رطوبت مغز است و می تواند به علت افزایش بلغم یا افزایش خون حادث گردد. اگر این خواب در فصل بهار افزایش می یابد و در طول روز خمیازه می کشید و بدن را کش و قوس می دهید، این مشکل ناشی از افزایش خون است که با حجامت برطرف می شود.
اما اگر گرم مزاج نیستید و در خواب آب دهانتان جاری می شود و سردی ها باعث اذیت شما می شوند باید سردیهایی مثل ماست و دوغ و کاهو را ترک کنید و از ادویه جات مثل دارچین و زنجبیل استفاده کنید. هر روز 1-2 ساعت کندر بجوید (توجه کنید جویدن کندر در این مورد موثر است نه بلعیدن آن

 تدبیر خواب و بیداری

 

==========================

در مکتب طب سنتی ‌ایران‌، حفظ تندرستی در درجه اول اهمیت قرار دارد. برای سالم ماندن شش اصل ضروری در طب سنتی وجود دارد که اگر ‌این اصول به درستی مورد توجه قرار گیرند‌، موجب حفظ تندرستی می‌شوند. یکی از ‌این اصول ضروری‌، خواب و بیداری است. اصولا انسان به گونه‌ای آفریده شده که نمی‌تواند در تمامی اوقات مشغول به کار باشد و خوابیدن برای استراحت و رفع خستگی ضروری است. از طرفی تعادل در میزان خواب و بیداری برای حفظ تندرستی اهمیت بسیاری دارد. خواب معتدل تمامی ‌اعمال طبیعی شامل هضم‌، متابولیسم و دفع سموم را بهبود می‌بخشد و موجب تجدید قوای اعضاء مختلف بدن از جمله مغز می‌شود.
علت خواب و بیداری:
علت خواب وجود رطوبت معتدل در مغز است که باعث بی‌حرکتی می‌شود. البته‌ این بی‌حرکتی شامل ریه، قلب و سیستم گوارشی نمی‌شود. در خواب‌، حرارت غریزی به سمت باطن بدن می‌رود و در نتیجه ظاهر بدن سرد و باطن آن گرم می‌شود.
ویژگی‌های خواب خوب:
1.خواب و بیداری طبیعی آن است که هرگاه فرد احساس نیاز به خواب پیدا کرد‌، بخوابد و هر گاه بیداری اقتضا کرد‌، بیدار باشد.
2.بهترین وقت خواب‌، زمانی است که هضم معدی انجام شده و غذا از معده عبور کرده باشد. معمولا پس از هضم معدی که حدود 3 ساعت طول می‌کشد، احساس سبکی در معده خود می‌کنیم. البته مدت‌زمان هضم معدی به عواملی چون نوع غذا‌، مزاج شخص و مزاج معده و سن بستگی دارد.
3.خواب باید عمیق باشد به طوری که فرد به آسانی بیدار نگردد.
4.مقدار خواب باید معتدل باشد. خواب معتدل بین 6 تا 10 ساعت است که البته با توجه به سن‌، مزاج و عوامل دیگر میزان آن متغیر است.
5.خواب باید متصل و پشت سر هم و بدون انقطاع باشد.
6.بهترین زمان خواب‌، هنگام تاریکی شب است و خواب روز نمی‌تواند جایگزین خواب شب شود. در فاصله چند ساعت مانده به نیمه شب‌، سطح کورتیزول خون کاهش پیدا می‌کند و در صورتی که در ‌این زمان بخوابیم‌، صبح با هوشیاری بیشتر از خواب بیدار می‌شویم.
ویژگی‌های خواب بد:
1.خواب در حال گرسنگی: در خواب حرارت غریزی به باطن می‌رود و به هضم غذا در معده کمک می‌کند. در گرسنگی معده خالی است و غذایی برای هضم وجود ندارد. بنابراین از آنجایی که ‌این حرارت نمی‌تواند بیکار باشد در اخلاط و رطوبات بدن تصرف کرده و موجب تحلیل آنها و لاغری و در نهایت باعث ضعف حرارت غریزی می‌شود.
2.خواب در روز: خوابیدن در روز مضر است زیرا به دلیل روشنایی هوا‌، خواب عمیق در روز حاصل نمی‌شود و هضم معدی دچار فساد می‌شود. در نتیجه عوارضی چون بد رنگ شدن پوست‌، سستی بدن‌، احساس کسالت‌، کاهش اشتها و بدبویی دهان حاصل می‌شود. خواب روز در زمستان ضرر بیشتری دارد و باعث‌ ایجاد بیماری‌های رطوبی و نزله می‌شود. اما خواب روز برای فردی که عادت به خوابیدن در روز نداشته باشد و به سبب کاری، شب را بیدار مانده باشد‌، چندان مضر نیست. افرادی که عادت به خواب روز دارند باید به صورت تدریجی عادت خود را تغییر دهند.
3.خوابیدن بر پشت: به پشت خوابیدن باعث جریان فضولات بدن به غیر مجاری اصلی خود می‌شود و باعث ‌ایجاد کمردرد‌، نزله‌، بی‌خوابی‌، کابوس و..... می‌گردد.
4.خوابیدن دائم بر روی صورت: از خوابیدن دائم بر روی صورت باید اجتناب کرد زیرا باعث کاهش جریان خون پوست و چروکیدگی پوست می‌شود.
5.خوابیدن زیر نور خورشید: به علت تحریک صفرا و افزایش حرارت می‌تواند باعث سردرد شود.
6.خوابیدن زیر نور ماه: همان طور که ماه باعث جذر و مد در سطح آب‌های کره زمین می‌شود‌، اگر زیر نور ماه بخوابیم می‌تواند باعث جذب خون به سطح بدن و خونریزی از بینی و تحریک شهوت جنسی شود.
7.خواب «عَیلوله»‌، «حَیلوله» و «فَیلوله»:
«عَیلوله» خواب پس از نماز صبح است که موجب بیماری می‌شود، بویژه اگر بلافاصله پس از اذان صبح باشد.
«حَیلوله» به خواب پس از اذان ظهر می‌گویند که خواب مضری است و باعث فراموشی می‌شود.
«فَیلوله» خواب آخر روز و پیش از اذان مغرب است و باعث بیماری‌های زیادی می‌شود.
8. خوابیدن به صورتی که برخی از اعضای بدن در آفتاب و برخی در سایه باشند‌، موجب بیماری می‌شود.
عوارض افراط در بیداری: 
بیدار ماندن زیاد باعث از بین رفتن رطوبات اصلی بدن‌، اختلال در هضم غذا‌، خشکی مغز و در نهایت سبب جنون می‌شود.
میزان خواب در سنین مختلف: 
مدت خواب در سنین مختلف تغییر می‌کند. کودکان معمولاً طولانی‌ترین خواب را دارند زیرا رطوبت بدن آنها بیشتر است ولی به تدریج با افزایش سن و کاهش رطوبت مزاجی‌، خواب آنها کمتر می‌شود. مدت خواب 9 تا 20 ساله‌ها معمولا 9ساعت در شبانه روز است و خواب جوانان به طور متوسط 7 ساعت می‌باشد. 
خواب و انواع مزاج:
معمولا خواب افراد دارای مزاج تر (سرد و تر و گرم و تر) بیشتر است ولی افراد دارای مزاج خشک (سرد و خشک و گرم و خشک) خواب کمتری دارند. در بدن یک شخص گرم و خشک‌، یک دوره خواب طولانی با ‌ایجاد سردی و رطوبت به کاهش حرارت زیادی بدن کمک می‌کند. برعکس پرخوابی در شخص دارای مزاج سرد و تر باعث افزایش سردی و رطوبت بدن می‌شود. خواب روز در بیماران دارای سوء مزاج سرد و تر باعث افزایش وزن و احساس کسالت می‌گردد.
محل خواب:
1. محل خواب هر فردی باید متناسب با مزاج او‌، دمای مناسبی داشته باشد.
2.محل خواب باید پاکیزه و به دور از بوهای ناگوار و مواد محرک مثل عطر و گل باشد.
3.محل خواب باید از دسترس حیوانات موذی در امان باشد.
4.زیرانداز و لباس خواب هر فردی باید متناسب با مزاج او و فصل باشد. یعنی در فصل گرما و برای افراد گرم‌مزاج از زیرانداز کتان استفاده شود و در فصل سرما و برای افراد سردمزاج از زیرانداز پشم و یا پنبه.
5.مکان خواب باید تاریک و بی سر و صدا باشد.
6.خوابیدن در مکان سفت و سخت باعث آسیب به اعصاب می‌شود.
7.خواب بر زمین سرد و نمناک باعث برخی بیماری‌ها مانند فلج‌، دردپشت و ضعف و سستی می‌شود.

آماده شدن برای خواب:
1.باید پیش از وقت خواب برای خواب آماده شد. یعنی پیش از خواب حتی‌الامکان از کار و اعمال مهیج و درگیری‌های ذهنی خودداری کرد، چون اگر بلافاصله پس از ‌این امور به خواب برویم‌، سبب اختلال در خواب می‌شود.
2.برای استراحت کامل مغز در خواب باید خون را به سمت پاها سوق داد و برای ‌این کار دو راه توصیه می‌شود: یکی آن که پاها را گرمتر از سر نگه داریم و دیگر آن که رخت‌خواب را به نحوی سرازیر قرار دهیم که طرف سر رخت‌خواب 10 تا 15 سانتی متر بالاتر از پا باشد. بدین ترتیب خون از سر و سینه به سمت پاها حرکت می‌کند و باعث خواب راحت می‌شود.
3.لباس در هنگام خواب باید گشاد باشد تا مانع حرکت خون در رگها نشود.
4.در هنگام خواب حتما باید پوششی روی خود بکشیم، چون در هنگام خواب‌، حرارت به باطن می‌رود و سطح بدن سرد می‌شود لذا با تغییر دمای اندک هم امکان بیماری وجود دارد.
5.لحاف و روانداز نباید چندان سنگین باشد که باعث عرق کردن شود.


منابع: 
1.خلاصه الحکمه‌، محمدحسین عقیلی خراسانی‌، تصحیح اسماعیل ناظم‌، موسسه احیاء طب طبیعی و موسسه مطالعات تاریخ پزشکی‌، طب اسلامی ‌و مکمل‌، قم‌، انتشارات اسماعیلیان‌، 1386.
2.حفظ صحت‌، میرزا علی‌خان ناصرالحکما، تصحیح دکتر ناصر رضایی‌پور و دکتر محسن عابدی‌، طرح احیای میراث مکتوب طب سنتی‌ایران‌، انتشارات المعی‌، 1387.
3.حفظ‌الصحه ناصری‌، محمد کاظم گیلانی‌، تصحیح دکتر رسول چوپانی‌، طرح احیای میراث مکتوب طب سنتی‌ایران‌، انتشارات المعی‌، 1387.
4.الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه‌، سید اسماعیل جرجانی‌، تصحیح و تحقیق دکتر حسن تاجبخش، انتشارات دانشگاه تهران با همکاری فرهنگستان علوم‌، چاپ اول‌، بهار 1384.
5.مروری بر کلیات طب سنتی‌ایران (ویرایش دوم)، دکترمحسن ناصری‌، دکتر حسین رضایی‌زاده‌، دکتر رسول چوپانی‌، دکتر مجید انوشیروانی، موسسه نشر شهر، 1388.
6.قانونچه در طب‌، محمودبن محمدبن عمر چغمینی‌، ترجمه دکتر محمدتقی میر‌، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی‌ایران‌، تهران، 1383.

زمان خوابیدن :

بهترین وقت خوابیدن هنگامی است که هضم معدی انجام گرفته و غذا از فم معده عبور کرده باشد. خواب قبل از این زمان، موجب تمدد و نفخ و رویاهای ترسناک می‌شود.

خوابیدن در حال گرسنگی باعث ضعف حرارت غریزی و لاغری بدن می‌‌شود. به همین دلیل، خواب بامداد مناسب نیست، زیرا در آن هنگام غذای شب قبل، هضم شده و معده خالی شده است.

بهترین زمان خواب، بر اساس دانش کرونوبیولوژی انسانی، هنگام دورة تاریکی طبیعی یعنی شب است. آفریدگار متعال نیز در آیات متعددی در قرآن کریم به اختلاف روز و شب اشاره می‌کند و می‌فرماید که ما شب را برای سکون و آرامش، و روز را برای معاش و فعالیت قرار دادیم.

در فاصله چند ساعت مانده به نیمه‌شب، سطح کورتیزول خون کاهش پیدا می‌کند و در صورتی که در این زمان به خواب برویم، صبح راحت‌تر و با هوشیاری بیشتری از خواب بیدار می‌شویم. از سوی دیگر، هر ساعت خواب قبل از نیمه شب، دو برابر خوابیدن پس از نیمه‌شب ارزش دارد.

کمبود خواب موجب تیرگی رنگ پوست می‌شود، پس برای داشتن پوست روشن و شاداب، برخورداری از خواب شبانه کافی، لازم است.

خوابیدن در روز، خصوصاً در زمستان، باعث ایجاد بیماری‌های رطوبی و نزله می‌گردد. تباهی رنگ چهره، سستی بدن، احساس کسالت و کاهش اشتها از دیگر عوارض خواب روز هستند.

بیشترین ضرر خواب روز متوجه سرد مزاجان است.

خواب روز نمی‌تواند جایگزین خواب شب باشد و افرادی که به خواب روز عادت دارند باید به تدریج تغییر عادت دهند.

بیداری بیش از حد موجب از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز و احتراق اخلاط می‌شود.

خواب بعد از ظهر در تجدید قوای روزانه بسیار موثر است. بر اساس تحقیق جمعی از پژوهشگران دانشگاه هاروارد در آمریکا، یک ساعت خواب پس از صرف نهار قوای تحلیل رفته در طول روز را به افراد باز می‌گرداند به گونه‌ای که میزان تمرکز پس از خواب بعد از ظهر، با سطح تمرکز پس از برخاستن از خواب شبانه در صبح قابل مقایسه است.

تـا زمانـی‌که خواب غلبه نکرده نباید به بستر رفت. هرگاه به بستر رفتید و تا 20 دقیقه بعد خوابتان نبرد از بستر خواب برخیزید و کاری انجام دهید تا دوباره خوابتان بگیرد.

شرایط محیطی

محیط خواب باید آرام و کم‌نور باشد.

خوابیدن در آفتاب  به علت تحریک اخلاط و صفرا سبب سنگینی دِماغ و سردرد می‌شود.

محل خواب هر شخص باید بر حسب مزاج وی، دمای مناسبی داشته باشد.

لباس خواب هر شخص باید متناسب با مزاج شخص و فصل باشد.

خوابیدن در محل خیلی سفت موجب آسیب به عصب می‌شود.

خواب بر برزمین سرد ونمناک می تواند زمینه ساز برخی بیماریها مثل استرخاء و درد پشت شود.

هیجان بیش از حد و یا تماشای تلویزیون ممکن است باعث اختلال در خواب رفتن شوند. پس بهتر است قبل از خواب از هرگونه عمل مهیج پرهیز شود.

هرگز زمانی که خشم و پرخاشگری غلبه دارد نباید به بستر رفت. بحث و مجادله قبل خواب نیز اثرات منفی بر کیفیت خواب می‌گذارد.

بهتر است بستر ‌خواب فقط محل خواب و استراحت باشد، و از مطالعه یا غذاخوردن در آن پرهیز شود.

نگاهی به برخی از آداب خواب در اسلام

خواب نقش مهمی در زندگی داشته و سلامت بیداری ما نیز تا حدود زیادی در گرو خواب خوب و کافی است. شاید اگر بدانیم که بدخوابی، بی خوابی و اختلالات خواب چه تأثیرات مهمی در زندگی ما دارد، این مقوله را جدی تر بگیریم شخصی که از سلامت جسمی برخوردار بوده و آداب خواب را رعایت کند هم خوب می خوابد و هم خواب های بد نمی بیند زیرا خواب های بد نیز غالبا از عوارض رعایت نکردن آداب خواب است.

تأثیر بدخوابی بر رفتار روزمره ما

محققان معتقدند بدخوابی به تدریج و بیشتر بدون آنکه ما متوجه شویم زندگی را بر ما تلخ می کند. در چنین حالتی شخص احساس ناخوشایندی داشته و در وضعیت نامتعادل به سر می برد.

چه بسا اوقات که علت بدخلقی ها و مشاجرات اتفاقی افراد در زندگی به بدخوابی شب گذشته آنها مربوط می شود ولی از علت آن غافلند. افرادی که خوب نمی خوابند عصبی، نگران، ناپایدار و مضطربند و در برابر هر فشاریاز خود واکنش نشان می دهند.

در منابع دینی و سخنان پیشوایان معصوم(ع) مطالب مهم و ارزشمندی در مورد نحوه خوابیدن و آداب و نکاتی را که باید در هنگام خوابیدن رعایت کرد بیان شده است که در ذیل به برخی از مهم ترین آنها اشاره می کنیم.

برخی از مهم ترین آداب خواب:

1 خوردن شام سبک

در پندار بسیاری از مردم، شام نخوردن موجب سلامتی و پرهیز از چاقی می شود در حالی که عکس آن صادق است. در سخنان پیشوایان دین، خوردن شام مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. از جمله امام صادق(ع) می فرماید: «اساس خرابی بدن نخوردن شام است.»⁽¹⁾ و در حدیث نبوی آمده است: «شام بخورید، هر چند یک خرمای خشک باشد زیرا نخوردن شام باعث پیری و سالخوردگی می شود.»⁽²⁾

بنابراین جمله معروف «صبحانه ات را تنها بخور، ناهارت را با دوستت و شامت را بده دشمنت» عبارت درستی نیست و شما بهتر است شام تان را هم با دوست تان میل کنید.

2 اعتدال در خوردن:

اگر زیاد غذا بخورید متابولیسم بدن سرعت می گیرد، سیستم هضم سخت تر می شود و در نتیجه موقع خواب، مرتب در رختخواب غلت می زنید.⁽³⁾ پرخوری علاوه بر آنکه موجب بدخوابی می گردد، رویاهای پریشان را نیز بوجود می آورد. در حدیثی از حضرت علی(ع) نقل شده است که: «کسی که با شکم پر و سنگین بخوابد رویاهای غیر واقعی می بیند.»⁽⁴⁾ بنابراین زیاد خوردن و نخوردن هر دو دشمن سلامتی و خواب سالم هستند.

3 مسواک زدن

تمیزی دهان و دندان می تواند زمینه ساز خواب راحت تری گردد. شاید این حدیث نبوی که فرمودند: «مسواک زدن باعث حضور فرشتگان می شود.»⁽⁵⁾ بی ارتباط با خواب راحت نباشد. زیرا خواب های پریشان کار شیاطین اند اما حضور فرشتگان موجب اطمینان دل و بهره مندی از الطاف الهی می شود.

امام باقر(ع) با توجه به برکات مسواک می فرماید: «اگر مردم از فواید مسواک با خبر بودند، آن شب ها با خود به بستر می بردند.»⁽⁶⁾

4 تخلیه مثانه قبل از خواب

حضرت علی(ع) در توصیه به فرزند بزرگوارش امام مجتبی(ع) چهار عمل را موجب بی نیاز شدن از طبیب و طبابت می داند که رفتن به دستشویی قبل از خواب از جمله آن چهار عمل است.»⁽⁷⁾

وجود مواد زائد و سموم در بدن می تواند موجب پریشانی خواب ها شود ضمن آنکه ممکن است خواب را قطع نموده و ما را مجبور به تخلیه مثانه نماید که این خود عاملی برای بدخوابی محسوب می شود.

5 وضو گرفتن

اگر شبی را با وضو بخوابید و اثر آن را در راحت خوابیدن تان تجربه کنید، شاید دیگر این کار را ترک نکنید. ثواب های زیادی که برای وضوی قبل از خواب بیان شده خود نشانه تأثیر معنوی وضو در روح و روان فرد است که می تواند خوابی خوش را برای او به دنبال داشته باشد در حدیث نبوی آمده است که: «هر کس شب را با وضو بخوابد گویا همه شب را به عبادت پرداخته است.»⁽⁸⁾ نیز از امام صادق روایت است که: «هر کس شب را با وضو به بستر رود و بخوابد، در حالی می خوابد که بستر او مسجد و عبادتگاه اوست.»⁽⁹⁾ از مضمون احادیث مربوطه برمی آید که با وضو خوابیدن همچون عبادت کردن در مسجد موجب ارتقای روح مؤمن و بهره مندی بیشتر او از الطاف الهی می شود.

6 پناه بردن به قرآن و اذکار سفارش شده

انس گرفتن با خدای بزرگ تنها راه نجات بندگان ضعیف از وسوسه، نگرانی، ترس و اضطراب و دیگر موانع راحتخوابیدن است پناه بردن به دامان قرآن و اذکار متبرکه بهترین راه ایجاد انس و الفت با خداوند است.

وجود اذکار فراوان و سور مختلف قرآنی، برای شما این امکان را فراهم می کند که براساس سلیقه و میل باطنی خودتان یکی را انتخاب نموده و از طریق آن پلی به سوی آسمان بسازید. از مشهورترین ذکرها برای آرامش یافتن در بستر سوره ناس و فلق و آیة الکرسی است. از امام باقر(ع) روایت شده که «هر کس هنگام خواب دچار بیم و هراس می شود وقتی وارد بستر خود شد، سوره ناس و فلق و آیة الکرسی را بخواند.»⁽¹⁰⁾

7 رعایت زمان خواب

شب به طور طبیعی بهترین موقعیت را برای خواب فراهم کرده است. هیچ خوابی جبران نخوابیدن در شب را نمی کند. طی آزمایش هایی که در یک آزمایشگاه مجهز در آلمان بر روی خواب روزانه پرستاران شبکار صورت گرفت، مشخص شد که خواب روز و خواب شب تفاوت های مهمی با هم دارند. خواب روز گرچه خواب عمیقی هم باشد، همیشه شخص را ناخودآگاه به کمبود استراحت مبتلا می سازد و تکرار ترک خواب شبانه، نوعی خستگی مزمن و مفرط را به وجود می آورد. حتی اگر تمام ویژگی های شب را در محیط خواب مان در روز ایجاد کنیم بازهم خوابمان کیفیت خواب شب را نخواهد داشت.⁽¹¹⁾

اغلب افراد عادت دارند در روز هم یکی دو ساعتی را بخوابند. این امکان برای بانوان خانه دار بیشتر فراهم است. اگر بخواهیم بهترین زمان را برای خواب روز انتخاب کنیم، خواب قبل از ظهر یعنی حدود یکی دو ساعت قبلاز اذان ظهر پسندیده و مطلوب است که از آن به قیلوله تعبیر می شود.

چنانچه طبق برنامه عرضه شده از سوی دین مقدس اسلام از سر شب تا اذان صبح بخوابیم و بعد از نماز صبح فعالیت های روزانه را شروع کرده و از خواب بین الطلوعین و ابتدای روز که کراهت زیادی دارد، بپرهیزیم، طبیعی است که نزدیک ظهر خواب آلوده شده و به استراحت نیاز داریم. جالب این است که این استراحت نیز از سوی دین سفارش و اثرات مطلوبی از آن بر روح و جسم آدمی گزارش شده است. «تقویت حافظه از جمله این اثرات است که در حدیث نبوی به آن اشاره شده است.»⁽¹²⁾

از دیگر ویژگی های خواب قیلوله آن است که رؤیا در این زمان به واقعیت نزدیکتر است. از امام حسین(ع) روایت شده است که «در زمان خواب قیلوله رؤیایی دروغ نخواهد بود.»⁽¹³⁾

* *

زنان و مشکلات خواب

اگر آداب خواب را رعایت کنید احتمال ایجاد اختلال در خواب شما بسیار کاهش می یابد اما وجود برخی اختلالاتخواب مخصوصا در مورد زنان امری طبیعی و موقت هستند مانند اختلالات خواب در دوران قاعدگی و بارداری.

اما گاهی نیز زنان دچار اختلالات جدی در خواب می شوند که برطرف کردن آن فقط از پزشک متخصص برمی آید و باید به آن اهمیت داد. برخی از مهم ترین اختلالات خواب زنان عبارتند از:

1 نوسانات هورمونی

نوسانات هورمونی مرتبط با قاعدگی معمولاً بر الگوهای خواب، اثر می گذارند. بسیاری از زنان قبل از قاعدگی دچار اختلالات خواب می شوند. سخت به خواب رفتن و خواب آلودگی در طی روز با تغییرات هورمونی قبل از قاعدگی ارتباط دارند بی خوابی نیز از شایع ترین علائم سندرم پیش از قاعدگی زنان است.

2 حاملگی

حاملگی نیز ممکن است خواب را مختل کند. در سه ماه اول بارداری، زنان به خواب بیشتری نیاز دارند و در طول روز خواب آلوده اند. در سه ماه دوم وضع بهتری دارند و در سه ماه سوم بیشتر بیدارند. شایع ترین دلایل بروز اختلال خواب در این دوران عبارتند از: دفع مکرر ادرار، سوزش معده، حرکات جنین، گرفتگی عضلات و ... .

3 استرس های روانی اجتماعی

شاید بتوان گفت که استرس های روانی در زنان بیشتر از تغییرات هورمونی مانع خواب می شوند. بسیاری از زنان جوان برای سازگار شدن با شرایط کاری و نقش های مادری و همسری، کمتر می خوابند و به ناچار خستگی و سایر عوارض خواب ناکافی را نادیده می گیرند. در حدود 30 درصد از زنان شاغل دچار اختلالات خواب هستند.

4 افزایش سن

مشکلات مربوط به خواب در زنان بالای 40 سال بیشتر است. با افزایش سن، بروز تغییرات فیزیکی و هورمونی در بدن زنان، خواب آنان را سبک می کند. اختلالات خواب در دوران یائسگی به مراتب شایع تر است. درد، غم و غصه، نگرانی، مصرف بعضی داروها و مشکلات تنفسی و مهم تر از همه کاهش سطح استروژن می تواند در زنان یائسه، اختلالات خواب را ایجاد کند.

5 بی خوابی مفرط

شایع ترین اختلال خواب در زنان همین مورد است بی خوابی مفرط یعنی سخت به خواب رفتن و تداوم نیافتنخواب و یا زود بیدار شدن و ناتوانی در پیگیری خواب سایر اختلالات متداول خواب شامل اختلال تنفسی در حینخواب، سندرم پاهای بی قرار، اختلال حرکتی دوره ای اندام ها و حمله خواب است.⁽¹⁴⁾

پی نوشتها:

1. جامع الاحادیث، حدیث 43731، اول خراب البدن ترک العشاء.

2. همان، حدیث 43738، تعشوا ولو بکفّ من حشف فان ترک العشاء مهرمة.

3. 150 نکته برای خواب راحت، پاول ویلسون، ترجمه سپیده خلیلی، ص21.

4. رویا از نظر دین و روانشناسی، ص173؛ التباعد من اللّه الشبع.

5. موسوعة احادیث طیبه، حدیث62؛ و تحضره الملائکه.

6. همان، حدیث604.

7. همان، حدیث66.

8. بحارالانوار، ج76، ص181.

9. همان، ص182.

10. همان، ص195.

11. برای خواب بهتر، اقتباس از ص42.

12. دارالسلام، ج3، ص55. میرزا حسین نوری طبرسی.

13. همان.

14. خلاصه از سایت www.Parsiteb.com